Chronische ziekten kunnen een grote impact hebben op je mentale gezondheid. Ongeveer 42 procent van de kankerpatiënten en 42 procent van de mensen met reumatoïde artritis kampen met een depressie. Ook mensen met diabetes (27 procent), hart- en vaatziekten (17 procent) en alzheimer (11 procent) lopen een verhoogd risico.

Iets anders wat al die ziekten met elkaar gemeen hebben, is dat ontstekingen deel uitmaken van het ziektebeeld. En dat is geen toeval. Uit onderzoek blijkt dat ontstekingen mentale problemen kunnen verergeren.

‘Er is veel bewijs dat verhoogde ontstekingswaarden de kans vergroten om depressief te raken,’ zegt Wolfgang Marx, expert in nutritionele psychiatrie bij Deakin University’s Food & Mood Centre in het Australische Melbourne. ‘Ook is het van invloed op hoe we reageren op een behandeling voor depressie. Ontstekingen lijken een grote rol te spelen.’

De link tussen ontstekingen en depressies

Depressie werd lange tijd gezien als een aandoening die het gevolg is van problemen rond de neurotransmitters, zegt Marx. Serotonine en dopamine zijn twee belangrijke neurotransmitters (moleculen in het brein die boodschappen doorgeven) die helpen bij het reguleren van stemming, motivatie en emoties. De gedachte was altijd: als die moleculen uit balans raken, volgen mentale gezondheidsproblemen.

De afgelopen decennia wijst steeds meer onderzoek er echter op dat ook het immuunsysteem een belangrijke rol speelt bij de mentale gezondheid, en dat ontstekingen in het lichaam kunnen leiden tot veranderingen in het brein. Al in 1980 ontdekten onderzoekers dat mensen met een psychose een verhoogde hoeveelheid afweercellen in het bloed hadden. Sindsdien leggen meer onderzoekers het verband tussen cytokinen (boodschappers binnen het afweersysteem die betrokken zijn bij het in gang zetten en inperken van ontstekingsreacties) en ziekten als depressie, bipolaire stoornissen en schizofrenie.

Dat er een verband is, is onmiskenbaar. Maar hóé een ontstekingsreactie leidt tot mentale gezondheidsproblemen begrijpen onderzoekers nog niet precies. Daarom toetsen ze verschillende hypothesen. Het is bijvoorbeeld mogelijk, zegt Marx, dat een chronische ontsteking de aanmaak van serotonine en andere neurotransmitters verzwakt, de aanmaak van nieuwe hersencellen verhindert, of de aanmaak van nieuwe verbindingen tussen hersencellen beschadigt. Dat effect is vooral zichtbaar in de hippocampus, het deel van de hersenen dat het geheugen, de emoties en stemmingen reguleert.

Trauma’s leiden tot verhoogde onstekingswaarden

Om te begrijpen hoe een ontstekingsgerelateerde depressie ontstaat, kijken sommige wetenschappers naar de risicofactoren voor depressie in de kindertijd. Het is al tientallen jaren bekend dat een traumatische kindertijd het risico op depressiviteit als volwassene verhoogt – en ook het risico dat een depressie moeilijk behandelbaar is. Dit is mogelijk te verklaren, en te behandelen, aan de hand van ontstekingen, zegt Andrea Danese, kinder- en jongerenpsycholoog bij King’s College London.

Kinderen die mishandeling en verwaarlozing meemaken in de eerste tien jaar van hun leven hebben verhoogde waarden van bepaalde ontstekingsmoleculen als ze begin dertig zijn, ontdekte Danese met zijn onderzoek. Chronische stress kan op elke leeftijd leiden tot ontstekingsreacties, maar de blootstelling aan stress op jonge leeftijd lijkt in verband te staan met hardnekkigere vormen van depressiviteit, zegt hij.

Nieuwe behandelingen voor depressies?

Bij zo’n dertig procent van de mensen met een depressie lijkt antidepressiva geen effect te hebben. Bij deze groep worden vaak ook de hoogste ontstekingswaarden gemeten. Daarom proberen onderzoekers hun kennis over ontstekingsreacties in te zetten bij de strijd tegen depressie.

Een voorbeeld is het medicijn infliximab, dat wordt gebruikt voor de behandeling van auto-immuunziekten als reumatoïde artritis, psoriasis en de ziekte van Crohn. Mogelijk heeft het ook een antidepressieve werking. Bij een onderzoek in 2013 kregen zestig mensen infliximab of een placebo toegediend. De mensen die het medicijn kregen, meldden twee keer zo vaak een verlichting van de depressieve symptomen als de placebogroep.

Ook aanpassingen in leefstijl kunnen de mentale gezondheid verbeteren, zegt Marx. Onderzoek toont aan dat zowel een gezond dieet als lichaamsbeweging een positief effect hebben op het microbioom, dat een grote rol speelt bij het aansturen van het immuunsysteem dat ontstekingsreacties reguleert.

Een mediterraan dieet, met veel peulvruchten, vis, noten en volkorenproducten, wordt in meerdere onderzoeken in verband gebracht met een vermindering van depressieve symptomen. Andere manieren om ontstekingsreacties tegen te gaan, en zo ook de mentale gezondheid te ondersteunen, zijn het zorgen voor voldoende slaap, tijd doorbrengen in de buitenlucht en het verminderen van stress door meditatie.